Στις 8 Δεκεμβρίου του 1980 ο John Lennon έπεσε νεκρός από τέσσερις σφαίρες στην πλάτη. Σήμερα αποτελεί μια μεσσιανική φιγούρα της ποπ κουλτούρας, όχι όμως χωρίς την ανθρώπινη πτυχή της.
Από τη Μαρία Μεταξά
08/12/2020
8 Δεκεμβρίου του 1980: o John Lennon και η Yoko Ono φωτογραφίζονται από την Annie Leibovitz στο σπίτι τους στο Manhattan, και δίνουν την τελευταία τους συνέντευξη για το ραδιόφωνο, λίγο πριν πάνε στο Record Plant Studio για να δουλέψουν νέα κομμάτια.
Στην έξοδο τους πλησιάζει ένας θαυμαστής, κρατώντας ένα αντίτυπο του δίσκου τους, Double Fantasy, και ζητάει από τον Lennon να το υπογράψει.
«Με κοίταξε και είπε: Αυτό είναι όλο; Χρειάζεσαι τίποτε άλλο; […] Και ένιωσα και τότε και τώρα πως υποσυνείδητα ήξερε πως κοιτούσε στα μάτια τον άνθρωπο που θα τον σκότωνε», λέει ο Mark David Chapman σε μία συνέντευξη το 2012. Το ίδιο βράδυ, καθώς το ζευγάρι επέστρεφε από το studio, o Chapman πυροβόλησε το Lennon στην πλάτη τέσσερις φορές.
8 Δεκεμβρίου, 2020: ο Lennon είναι νεκρός εδώ και 40 χρόνια, ακριβώς όσο έζησε, και οι Beatles παραμένουν για τους περισσότερους από εμάς η επιδραστικότερη μπάντα που πέρασε ποτέ από τον πλανήτη. Ωστόσο, ζούμε μία εποχή κατά την οποία πολλά πράγματα αναθεωρούνται· η πολιτική ορθότητα, ακόμα και αν ορισμένες φορές για κάποιους αγγίζει τα όρια της υπερβολής, έχει καταφέρει να μειώσει ελπιδοφόρα ορισμένες παρωχημένες αντιλήψεις ―ή τουλάχιστον, να περιορίσει την έκφρασή τους.
Είναι γεγονός πως η τέχνη οφείλει να κρίνεται πάντα στο πλαίσιο των συνθηκών και των αντιλήψεων της εποχής της. Είναι όμως σωστό να θεωρούμε κάποιες εμβληματικές φιγούρες άβατο; Οι απόψεις διαφέρουν, αλλά μόνο το ότι γίνεται αυτή η συζήτηση είναι θετικό ―και η γεμάτη προβληματικές αντιφάσεις περίπτωση του John Lennon ενδείκνυται για τέτοιες συζητήσεις.
O George Harrison είπε: «Ο John Lennon είναι ένας άγιος […], και είναι σπουδαίος και τον αγαπώ. Αλλά ταυτόχρονα, είναι μεγάλος μπάσταρδος. Και αυτό είναι το σπουδαίο πάνω του, καταλαβαίνετε;». Πού μπαίνει όμως το όριο σε όσα μπορούμε να συγχωρήσουμε σε κάποιον λόγω του έργου του;
Σήμερα, το πρόβλημα δεν είναι τόσο ο ίδιος ο Lennon, όσο η θεοποίηση που έχει υποστεί η φιγούρα του, και όλα αυτά που του συγχωρούνται και παραβλέπονται, όπως η βία του απέναντι στις γυναίκες. Και δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε: πώς θα έβλεπε άραγε ο ίδιος τη μετατροπή του σε είδωλο, αλλά κυρίως: πώς θα είχε εξελιχθεί αν δεν είχε πεθάνει τόσο νωρίς; Θα είχαμε άλλη μια περίπτωση Morrissey; Φυσικά δεν μπορούμε να το ξέρουμε, και μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε, τόσο για τη μουσική του, όσο και για την προσωπικότητά του.
O John Lennon δεν ήταν η εικόνα του μεσσία και του ειρηνοποιού με την οποία έχει ταυτιστεί σήμερα· ήταν ένας άνθρωπος σύνθετος και δημιουργικός, με θετικά και αρνητικά στοιχεία, τα οποία συχνά αγνοούνται από την επιλεκτική μνήμη των θαυμαστών. Ας δούμε μερικές αναφορές στη μουσική του.
The Beatles – Help! (1965)
To 1965, στο πρώτο κύμα της Beatlemania, o Lennon περνά πολύ βαριά καταθλιπτικά επεισόδια. Η μπάντα καπνίζει μαριχουάνα για πρωινό, (όπως λέει στην τελευταία του συνέντευξη στο Playboy), κι εκείνος θέλει να πηδήξει από το παράθυρο. Το Help! ήταν μια κραυγή για βοήθεια που πέρασε απαρατήρητη…
The Beatles – Nowhere Man (1965)
Στο Rubber Soul του 1965, οι στίχοι του Lennon είναι σκοτεινοί και εντελώς ενδοσκοπικοί· γράφει για αβεβαιότητα, φόβο, και απομόνωση, με τρόπο πολύ ξένο για την εποχή. Σήμερα, πολλοί καλλιτέχνες, ακόμα και της mainstream pop μιλούν ανοιχτά για ψυχικές ασθένειες και διαταραχές, αλλά τη δεκαετία του ‘60 σπάνια περνούσε κάτι τέτοιο από το μυαλό του κοινού. Ο Paul McCartney λέει: «Πραγματικά δεν το σκεφτόσουν τότε, μόνο πολύ αργότερα σκέφτεσαι, Θεέ μου! Ήταν πολύ γενναίο αυτό που έκανε ο John».
The Beatles – Run For Your Life (1965)
I’d rather see you dead, little girl / Than to be with another man, τραγουδά o Lennon χαρούμενα το 1965, και σήμερα ο στίχος δεν μπορεί να ληφθεί με τίποτα ως χαριτωμένη υπερβολή, ειδικά εφόσον η κακοποίηση της πρώτης συζύγου του, Cynthia Powell από τον ίδιο είναι γνωστή. Μάλιστα, το 1980 παραδέχεται πως χτυπούσε όλες τις συντρόφους του και συμπληρώνει: «Γι’ αυτό μιλάω συνεχώς για την ειρήνη, βλέπεις. Είναι οι πιο βίαιοι εκείνοι που αναζητούν την αγάπη και την ειρήνη» (!)
The Beatles – Getting Better (1967)
I used to be cruel to my woman / I beat her and kept her apart from the things that she loved
Σχολιάζοντας το τραγούδι από το 1967 μία εικοσαετία μετά, ο Lennon λέει: «Δεν μπορούσα να εκφραστώ και χτυπούσα. Πάλευα με τους άντρες και έδερνα τις γυναίκες… Αλλά ειλικρινά πιστεύω στην αγάπη και στην ειρήνη. Είμαι ένας βίαιος άνθρωπος που έχει μάθει να μην είναι πια βίαιος και μετανιώνει τη βία του. Θα πρέπει να μεγαλώσω αρκετά ακόμα για να αντιμετωπίσω δημόσια το πώς φερόμουν στις γυναίκες ως νεαρός».
Power To The People – John Lennon & The Plastic Ono Band (1975)
Η αναγνώριση των ελαττωμάτων μας σίγουρα δεν τα κάνει αποδεκτά, αλλά θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπισή τους; Ενδεχομένως. Στο Power To The People, o Lennon σχολιάζει το σωβινισμό που χαρακτηρίζει τον ίδιο αλλά και τους συντρόφους του: I gotta ask you comrades and brothers / How do you treat your own woman back home?
John Lennon & Yoko Ono – Woman Is The Nigger Of The World (1972)
Το άβολο αυτό τραγούδι του ζεύγους ήταν και παραμένει εξαιρετικά προβληματικό, οριακά γελοίο στιχουργικά. «Woman is the slave to the slave»; Αν και λογικά το μήνυμα που ήθελαν να περάσουν ο Lennon και η Ono ήταν αντιρατσιστικό και φεμινιστικό, πέτυχε μάλλον να προσβάλλει: εξισώνει το σεξισμό απέναντι στις λευκές γυναίκες με το ρατσισμό, αγνοώντας πως αυτό είναι από μόνο του ρατσιστικό; Ακόμα δεν είμαστε σίγουροι…
John Lennon & The Plastic Ono Band – Working Class Hero (1970)
Άλλος ένας ύμνος με παράδοξες καταβολές. Με το Working Class Hero ο Lennon γίνεται ο πρώτος Beatle που λέει τη λέξη fuck σε τραγούδι, και κερδίζει ένα παρατσούκλι που σίγουρα δεν του άξιζε. Η θεία του, Mimi Smith, είχε μάλιστα σχολιάσει: «Δεν ήταν ήρωας της εργατικής τάξης. Ήταν ένας σνομπ μεσοαστός».
John Lennon & Yoko Ono – Cold Turkey (1969)
To κομμάτι απαγορεύτηκε στο Αμερικανικό ραδιόφωνο, αφού θεωρήθηκε πως προωθούσε τη χρήση ναρκωτικών ―αν και μιλάει για την απεξάρτηση μια κι έξω του ίδιου και της Ono από την ηρωίνη. Το 1980, ο Lennon σχολιάζει: «Συλλαμβάνουν βαποράκια ή πιτσιρίκια με τσιγαριλίκια στις τσέπες τους. Ποτέ δεν αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα. Δε βλέπουν την αιτία του προβλήματος των ναρκωτικών. Γιατί παίρνουν όλοι ναρκωτικά; Για να αποδράσουν από τι; Είναι η ζωή τόσο απαίσια; […] Δεν τα προωθώ. Απλά λέω πως ένα ναρκωτικό είναι ένα ναρκωτικό, καταλαβαίνετε. Γιατί τα παίρνουμε έχει σημασία, όχι ποιος τα πουλάει σε ποιον στη γωνία».
The Beatles – The Ballad of John and Yoko (1969)
Η Yoko θεωρείται από πολλούς η γυναίκα που διέλυσε τους Beatles ―μια άποψη προβληματική, αφού αθωώνει τον ίδιο το Lennon από τις πράξεις του και την απομάκρυνσή του από την μπάντα, δίνοντας την εντύπωση πως η σύζυγός του τον εξουσίαζε με κάποιο τρόπο. Η ίδια, χρόνια αργότερα δήλωσε πως η σχέση τους κατέστρεψε τις καριέρες και των δυο τους.
John Lennon & The Plastic Ono Band – Imagine (1971)
Αν και ιδιαίτερα αγαπημένο από το κοινό και με διαστάσεις ύμνου, το Imagine είναι αρκετά προβληματικό μέσα στην απλοϊκότητά του. Μιλά για ισότητα, αγάπη και ειρήνη, αλλά πώς μας ακούγονται αυτά προερχόμενα από έναν απίστευτα πλούσιο κι επιτυχημένο προνομιούχο άντρα; Επιπλέον, ο γιος του με τη Cynthia, Julian Lennon (που δεν έχει ποτέ αρνηθεί ούτε επιβεβαιώσει πως κακοποιήθηκε και ο ίδιος από τον πατέρα του), αποκάλεσε τον John υποκριτή: «Ο μπαμπάς μπορούσε να μιλά για αγάπη και ειρήνη έξω στον κόσμο, αλλά δεν μπορούσε ποτέ να τις δείξει στους ανθρώπους που υποτίθεται σήμαιναν τα περισσότερα γι’ αυτόν: τη γυναίκα του και το γιο του. Πώς μπορείς να μιλάς για αγάπη και ειρήνη όταν έχεις μια εντελώς διαλυμένη οικογένεια ―καμία επικοινωνία, απιστίες, διαζύγιο; Δεν μπορείς, όχι αν θέλεις να είσαι αληθινός και ειλικρινής με τον εαυτό σου».
Εν τέλει, η δολοφονία του John Lennon τον μετέτρεψε σε αυτό ακριβώς που δεν ήθελε ποτέ να γίνει: μάρτυρας. Έγινε σύμβολο, θύμα, είδωλο, θεότητα ―ενώ ήταν ένας περίπλοκος άνθρωπος με πολλά ελαττώματα, σκοτεινές και φωτεινές πτυχές.
«Κανείς δε συμπαθεί τους αγίους ζωντανούς», είχε πει πριν αποχωρήσει από τους Beatles. «Τους θέλουν νεκρούς. Και δε θέλουμε να είμαστε νεκροί άγιοι. Προτιμούμε να είμαστε ζωντανά φρικιά».
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΔΟΛΟΦΟΝΗΣΕ ΕΝΑΝ ΘΡΥΛΟ
